ΛIΓA ΛOΓIA ΓIA TOΝ YMNO EIΣ THN ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ

[Ρεσάλτο]

ΛIΓA ΛOΓIA ΓIA TOΝ
YMNO EIΣ THN ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ*
Eπιμέλεια: Kλεοπάτρα Kατακάλου
Από το ΡΕΣΑΛΤΟ: Τεύχος-5, Απρίλιος 2006



«Όλοι μας ξέρουμε σήμερις απ’όξω τους στίχους ή μερικούς στίχους του Ύμνου· τους συνηθίσαμε, τους συχνολέμε και καταντήσαμε ίσως να μη βλέπουμε το αληθινό θάμα πού είτανε να γίνουνε τέτοιοι στίχοι στην εποχή που τους έκαμε ο Σολωμός…..
Αλήθεια, κ ’είναι ν ’απορήσει ο λογισμός, όταν αιώνες κ’ αιώνες η ποίηση σωπαίνει στα στήθια ενός λαού, κι’ ακούγεται άξαφνα μια φωνή που ως και τα κύματα στο γιαλό, που, ως και τα φύλλα στο δάσος τα γεμίζει με κάποιον πρωτότρεμο αντίλαλο της χαρμοσύνης.»
ΨΥΧΑΡΗΣ

To Mάη του 1823 ο Δ. Σολωμός, αντικρύζοντας απ’ τη Ζάκυνθο το θρυλικό Μεσολόγγι, το άπαρτο αυτό κάστρο της λευτεριάς, να χαροπαλεύει σ’ ένα άνισο αγώνα με τους Τούρκους, συνέθεσε –μέσα σ’ ένα μήνα καθώς λέγεται- τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» σε ηλικία 25 ετών.

Δύο χρόνια αργότερα (1825) ο «Ύμνος» τυπώθηκε με τη φροντίδα του Σπ. Τρικούπη στο πολιορκημένο από τον Ιμπραήμ Μεσολόγγι, στο τυπογραφείο του Δ. Μενεσθέως.

Μετά την πρώτη ενθουσιαστική κριτική του Τρικούπη στη «Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος» αντίτυπα του «Ύμνου» μοιράστηκαν σ’ όλη την επαναστατημένη χώρα, στους άπορους δωρεάν και στους εύπορους «έναντι εκατό παράδων» για τις ανάγκες του νοσοκομείου Ναυπλίου.

Ο «Ύμνος» μελοποιήθηκε στα 1828-1830 (πρώτη μελοποίηση) από τον Κερκυραίο Νικόλαο Χαλκιόπουλο Μάντζαρο (1795-1872), που συνέδεσε έτσι για πάντα την καλλιτεχνική του ιδιοφυΐα με την αθάνατη δόξα του Σολωμού.



Ο Σολωμός του έλεγε χαρακτηριστικά: «Όσο περισσότερο εμβαθύνω στην τέχνη σου, τόσο περισσότερο εμπνέομαι στην δική μου».

Σ’ όλη την υπόλοιπη ζωή του ο Μάντζαρος αφιερώθηκε ολόψυχα στη μουσική απόδοση του «Ύμνου», τον οποίο μελοποίησε συνολικά τρεις φορές.

Η μουσική που ψάλλομε σήμερα προέρχεται από την πρώτη μελοποίηση που τυπώθηκε στο Λονδίνο ένα χρόνο μετά το θάνατό του. Συγκεκριμένα από τις δυο πρώτες στροφές με απλουστεύσεις. Η μελοποίηση αυτή έγινε για τετράφωνη ανδρική χορωδία με συνοδεία ορχήστρας, μικρά πρελούντια και ιντερμέτζα ανάμεσα στις διάφορες στροφές που αλλάζουν ρυθμούς.

Στα 1865 καθιερώθηκε ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» ως εθνικός και κατέχει μαζί με τη «Μασσαλιώτισσα» ξεχωριστή θέση ανάμεσα σ’ όλους τους υπόλοιπους εθνικούς ύμνους.

Ο Ύμνος αποτελείται από 158 στροφές και μπορεί να χωριστεί στις εξής ενότητες:

(Στρ. 1-16) Χαιρετισμός προς την ελευθερία που ανασταίνεται από τα ιερά κόκκαλα των Ελλήνων. Η άρνηση βοήθειας από τους ισχυρούς της Ευρώπης. Η οδύνη της ελληνικής ψυχής αλλά κι η απόφαση να οδηγήσει τη χώρα στην Ελευθερία.
...
Ναί· αλλά τώρα αντιπαλεύει
Κάθε τέκνο σου μέ ορμή,
Πού ακατάπαυστα γυρεύει
Ή τή νίκη ή τή θανή.
...

(Στρ.17-34) Η εξάπλωση της επανάστασης, η συμπάθεια ορισμένων χωρών κι η εχθρότητα των ευρωπαίων ηγεμόνων.

Η τιτανική μορφή της Ελευθερίας παρομοιάζεται σαν το θεριό που σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά του.
...
Τρέχει, τρέχει όλα τά δάση,
Τά λαγκάδια, τά βουνά,
Καί όπου φθάση, όπου περάση,
Φρίκη, θάνατος, ερμιά·
...

(Στρ. 35-74) Η πολιορκία της Τριπολιτσάς κι ο αφανισμός των Τούρκων.

Στροφές ασύγκριτες σε δύναμη σύλληψης και φαντασίας που δημιουργούν ατμόσφαιρα «δαντική» και προκαλούν σύγκρυο στη ψυχή.
...
Σάν ποτάμι τό αίμα εγίνη
Καί κυλάει στή λαγκαδιά,
Καί τό αθώο χόρτο πίνει
Αίμα αντίς γιά τή δροσιά.
...

(Στρ. 75-87) Η μάχη της Κορίνθου και η καταστροφή του Δράμαλη στα Δερβενάκια.. Η ψυχή του Ποιητή οραματίζεται μέσα σε μια άφταστη λυρική μεταρσίωση τον καινούργιο κόσμο που ξεπροβάλλει, καρπό των αγώνων της Ελευθερίας.
...
H ψυχή μου αναγαλλιάζει
Πώς ο κόρφος καθεμιάς
Γλυκοβύζαστο ετοιμάζει
Γάλα ανδρείας καί ελευθεριάς.
...



(Στρ. 88-122) Η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγιού ανήμερα των Χριστουγέννων, όπου Θρησκεία κι Ελευθερία με ιδιαίτερο ψυχικό δεσμό ενώνονται στον ιερό σκοπό τους.
...
Λάμψιν έχει όλη φλογώδη
Χείλος, μέτωπο, οφθαλμός·
Φώς τό χέρι, φώς τό πόδι,
Κι όλα γύρω σου είναι φώς.
...

(Στρ. 123-138) Τα κατορθώματα των Ελλήνων στη θάλασσα κι η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδος. Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ κι η συναισθηματική απήχηση που είχε στη ψυχή των Ελλήνων. Η κατάρα σε θαυμάσια ποιητική σύλληψη υψώνεται με δέος σ’ όλο το σύμπαν.


...
Τήν ακούω, βροντάει, δέν παύει
Εις τό πέλαγο, εις τή γή,
Καί μουγκρίζοντας ανάβει
Τήν αίώνιαν αστραπή.
...
(Στρ. 138-158) Eπίλογος… Πικρή κριτική κατά των ευρωπαίων ηγεμόνων που στέκονταν εμπόδιο στην απελευθέρωση της Ελλάδας. ΄Εκκληση της θεάς Ελευθερίας στους αγωνιστές να κατανικήσουν τη διχόνοια που ζητάει να μαδήσει όλες τις δάφνες της νίκης τους.
...
H Διχόνοια πού βαστάει
Eνα σκήπτρο η δολερή
Καθενός χαμογελάει,
Πάρ’ το, λέγοντας, καί σύ.
...
...
Στό αίμα αυτό πού δέν πονείτε
Γιά πατρίδα, γιά θρησκειά,
Σας ορκίζω àγκαλιασθήτε
Σάν αδέλφια γκαρδιακά.
...

Θερμός υπερασπιστής της γλώσσας του λαού ο Σολωμός προσπάθησε σ’ όλο του το έργο ν’ ανυψώσει και να επιβάλει τη λαϊκή γλώσσα ως πνευματικό όργανο του ΄Εθνους: «Μήγαρις έχω άλλα στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;». (Φράση από το «Διάλογο»). Κι όπως χαρακτηριστικά είπε ο Πολυλάς «έκαμε αληθινή αποκάλυψη αγνώστων δυνάμεων της γλώσσας».

Ο «΄Υμνος» μεταφράστηκε σ’ όλη την Ευρώπη και ξεσήκωσε παγκόσμια τον ενθουσιασμό των φωτισμένων πνευμάτων όπως Β. Ουγκώ, Γκαίτε, Λαμαρτίνου, Πούσκιν. Παρ’ όλο το ελληνικό του περιεχόμενο ανταποκρινόταν και σ’ αυτή την ευρωπαϊκή αστική συνείδηση. Ο Σολωμός θεωρήθηκε σαν ένας γκρεμιστής των αρχών της Ιεράς Συμμαχίας και συνεχιστής της Γαλλικής Επανάστασης στην ποίηση.

Για τις τυχόν ατέλειες που έχουν εκφραστεί για τον «΄Υμνο» θα παραπέμψουμε στα ίδια τα λόγια του Ποιητή:

«Διδάσκαλε, πίστευσέ με, η αρμονία του στίχου δεν είναι πράγμα όλο μηχανικό, αλλά είναι ξεχείλισμα της ψυχής».

Αυτό το ξεχείλισμα ψυχής είναι και το μυστικό της αθανασίας του. Κι όσο ξεμακραίνουμε απ’ αυτή τη Γιγαντομαχία, τόσο γίνεται πιο αισθητό ότι οι αγωνιστές θεμελίωσαν ένα λεύτερο παρόν κι ο Σολωμός με τον «΄Υμνο» του ξυπνά τη λευτεριά στη ψυχή των Ελλήνων.

* Από τις παραδόσεις του αειμνήστου φιλολόγου,
καθηγητού μέσης εκπαίδευσης, Αλέκου Παπαγεωργίου